Het viel ons meteen op toen wij voor het eerst op de Duitse militaire begraafplaats in La Cambe waren. De leeftijd van sommige soldaten die hier begraven liggen: vijftien, zestien jaar oud soms nog maar. Dit zijn kindsoldaten van de 12. SS-Panzer-Division ‘Hitlerjugend’, ontdekten we.
Ze waren in 1943 gerekruteerd onder de fanatiekste leden van de Hitlerjugend. De divisie was aangevuld met ervaren veteranen van het oostfront en gelegerd in de buurt van Caen. Daar deden de jongens, na een basistraining van zes weken, hun eerste praktijkervaring op tegen de Canadezen.
Voor mij is dit trouwens een nieuw weetje: de Hitlerjugend geldt als één van de meest succesvolle projecten van het nazi-regime. De jeugdbeweging werd al in 1922 opgericht, twee jaar na de nazi-partij zelf. Het begon allemaal onschuldig genoeg. Met andere kinderen leuke dingen doen: kamperen, sporten, leren samenwerken. Daar is op zich weinig tegen, natuurlijk.
Maar in de loop der tijd werden alle andere verenigingen opgedoekt; kinderen die géén lid waren van de Hitlerjugend misten alle aansluiting met de samenleving. En als je vroeger geen lid was geweest, kon je later geen baan krijgen. Uiteindelijk werd lidmaatschap van de Hitlerjugend een wettelijke plicht en was verder al het jeugdverenigingsleven verboden.
De Hitlerjugend ontwikkelde zich tot een paramilitair indoctrinatieapparaat. Aan de voorkant gingen er onschuldige kinderen in en aan de achterkant kwamen er ideale nazi-soldaten uit. Gezond en fit, anti-intellectueel en anti-Joods, overtuigd van de superioriteit van het Arische ras, gehoorzaam en bereid te sterven voor het Derde Rijk.
Van de Hitlerjugend werd een actieve bijdrage verwacht. Ze deden werk dat bleef liggen omdat alle volwassenen druk waren met de oorlog. Ze bezorgden de post, bewerkten het land, bestuurden de trams. Maar naarmate de oorlog langer duurde, werd het werk grimmiger. Kinderen gingen helpen bij de luchtafweer en de brandweer, puin ruimen na bombardementen, gewonden verzorgen, lichamen bergen…
Vanuit die situatie was het geen grote stap meer naar trainingskampen waar kindsoldaten werden opgeleid voor de SS en de Wehrmacht. In het leger konden ze de extra aanvulling goed gebruiken. Want er waren chronisch te weinig manschappen, zeker na de verloren Slag om Stalingrad in 1943. Beter kindsoldaten dan geen soldaten, nietwaar?
Uiteindelijk kwam er een hele divisie van 16.000 piepjonge soldaten. Officieel ging het om jongens van 17 jaar en ouder, maar 15- en 16-jarigen werden niet weggestuurd. Heel veelzeggend, vind ik: in hun rantsoen kregen de jongens van de 12. SS-Panzer-Division ‘Hitlerjugend’ snoepjes in plaats van de gebruikelijke drank en sigaretten.
Duitse krijgsgevangenen, twee leden van de 12de pantserdivisie Hitlerjugend.
Zo triest. Een hele generatie Duitse kinderen werd vermorzeld door de ambities van één man. Als je de foto van die bedremmelde knulletjes hierboven ziet, breekt je hart. Toch? Maar vergis je vooral niet: die knulletjes konden bloedfanatiek en wreed zijn. Ze waren in naam van hun führer tot gruwelijke daden in staat. De Canadese krijgsgevangen die in de buurt van Caen met een kogel in hun achterhoofd zijn teruggevonden, hebben dat aan den lijve ervaren.
Dus ja. Ook deze oorlog, die toch vrij duidelijk door ’the good guys’ is gewonnen, heeft voornamelijk slachtoffers. Ook onder ‘the bad guys’.
Op het moment dat hij – embedded met de Amerikaanse troepen – overstak naar Normandië had Robert Capa al een gevestigde naam als oorlogsfotograaf. Hij was als Hongaars-Joodse vluchteling via een hobbelige omweg in de VS terechtgekomen. Eerst verhuisde hij in 1931 van Boedapest naar Berlijn om aan de dictatuur in Hongarije te ontsnappen. Toen het daar voor joden onveilig werd, trok hij – van de regen in de drup – naar Wenen. Van daaruit reisde hij naar Parijs waar hij zijn grote liefde Greta Taro leerde kennen, en daarna pas in 1935 naar Amerika. Die route zegt mij dat hij lang gehoopt heeft dat het in Europa nog goed zou komen. Maar gelukkig niet té lang.
Greta was ook een getalenteerd fotografe en samen maakten zij carrière in de VS. Ze werden vooral bekend om hun verslagen uit Spanje, waar ze heen waren gereisd om de Spaanse Burgeroorlog in beeld vast te leggen.
Het kan haast niet anders dan dat die periode in Spanje diepe sporen in zijn leven heeft achtergelaten. Greta kwam om; dat was op zich al ingrijpend genoeg. Maar hij maakte daar ook dé foto die zijn verdere carrière bepaalde. Die foto, ‘The Falling Soldier’, was van het begin af aan controversieel. Het onderwerp wekt natuurlijk afschuw. Misschien is dat wel de reden dat het beeld onder een vergrootglas kwam te liggen en dat er eindeloos (tot in 2009 aan toe) discussie is geweest over de authenticiteit ervan. Sommige mensen waren er heilig van overtuigd dat hij in scène was gezet. Status op dit moment: onbeslist.
Desondanks is de foto uitgegroeid tot hét symbool van de offers die gebracht zijn voor het verzet tegen het fascistische regime van Franco. Dat lijkt mij belangrijker…
Van de ruim honderd foto’s die Capa tijdens de landing op Omaha Beach maakte, zijn er uiteindelijk minder dan tien overgebleven. Het verhaal gaat dat de rest verloren is gegaan omdat een nerveuze medewerker van de krant verkeerde ontwikkelvloeistof zou hebben gebruikt in de doka. En dat daarom ook de foto’s die wél gered konden worden zo wazig zijn. Maar er gaat nog een ander verhaal waarvan je je goed kunt voorstellen dat het waargebeurd is. Tijdens de landing ging het er behoorlijk heftig aan toe. Zo heftig dat Capa – misschien wel ervaren, maar ongetraind voor dit soort situaties én ongewapend – nauwelijks durfde te bewegen. Of te fotograferen.
Veteranen hebben verklaard dat de openingsscènes van Saving Private Ryan aardig in de buurt komen van hoe het werkelijk was op dat strand. (Dat was overigens ook het doel van Steven Spielberg, die de verhalen van veteranen en de beelden van Capa gebruikte als inspiratie.) Dus als je je afvraagt: ‘Goh, hoezo zou je dat niet durven?’, kijk daar dan nog eens naar. Mij zou je in ieder geval met geen twintig paarden uit mijn schuilplaats krijgen. Natuurlijk staan ook mensen die wat meer gewend zijn doodsangsten uit onder dergelijke omstandigheden…
En welk van deze twee verhalen waargebeurd is? Geen idee.
Desondanks zijn die foto’s uitgegroeid tot hét symbool van de offers die gebracht zijn voor de bevrijding van Europa. Dat lijkt mij belangrijker…
Na de Tweede Wereldoorlog zwoer Capa dat hij nooit meer aan zo’n opdracht zou meewerken. Hij ging andere dingen doen: het fotoagentschap Magnum Photos oprichten, om maar eens een zijstraat te noemen. Toch liet hij zich overhalen om nog één keer mee te doen, in Indochina. Samen met twee collega-journalisten van Time Life reisde hij met het Franse leger naar oorlogsgebied. Tijdens een van de missies van ‘zijn’ regiment stapte hij op een landmijn. De ontploffing verwondde hem zo ernstig dat hij dezelfde dag overleed. Capa werd maar veertig jaar.
Le Vert Buisson
14330 Cartigny-l’Epinay
Martijn de Vries:
+33 (0)6 459 141 96
+31 (0)6 109 809 63
Anna Roelofsz:
+31 (0)6 203 972 92
info@levertbuisson.nl
